جایگاه حُسن و زیبایی در منطق پرواز سهروردی و نمود بصری آن در نگارگری دوره ی تیموری

چکیده: شیخ شهاب الدین سهروردی ملقّب به «شیخ اشراق» از حکمای بزرگ ایرانی – اسلامی در قرن 6 هجری قمری، با بنیادن نهادن حکمت اشراق تأثیری شگرف و عمیق در حوزه های مختلف فلسفی، عرفانی و هنریِ دوران بعد از خود بجای گذاشت. سهروردی در افق معنوی حکمت نوری ایرانی سیر می کند و ماهیّت ذوقی حکمت اشراق مقتضی گذر از استدلال به شهود است. علمی که بنیانِ هنر اشراقی را تشکیل می دهد، جز از طریق شهود به دست نمی آید و تحقق این شهود در قلّه ی معرفت شناسی اشراقی، آنگاه میسّر است که سالک یا هنرمند اشراقی با فهم «منطق پرواز» به بازآفرینی معراج در نفس خویش نائل آید و به سرچشمه ی حقیقیِ حُسن و زیبایی که همان ساحت نورالانوار است باریابد؛ از این رو میان هنر و حکمت از منظر اشراقی پیوندی وثیق برقرار است، زیرا هر دو از یک سرچشمه ی واحد الهی الهام می پذیرند. حکمت و هنر اشراقی هر دو به زبان «رمز» بیان می گردند. بر همین مبنا علم «تأویل» نیز در فهم و تبیین زبان رمزی حکمت و هنر اشراقی از جایگاه حائز اهمیتی برخوردار است. در آراء اشراقی سهروردی، «حُسن» حقیقتی نورانی و مینوی است که با حفظ هویّت ملکوتی خویش، قدم در قوس نزول نهاده و در عالم مُلک نیز متجلّی گشته است و زیبایی های محسوس و این جهانی نشانه و آیتی است از زیبایی های معقول و آن جهانی. لذا سالک یا هنرمند حقیقی از منظر اشراقی در پیِ آنست که بتواند با کسب معرفت راستینِ اشراقی، جلوه ای از زیبایی های عالم معنا را در قالب آثار هنری در این جهان مادی و محسوس، متجلّی کند. تأثیر و نمود بصری آراء اشراقی سهروردی را در هنر دوران بعد از وی می توان مورد بررسی و تحلیل قرار داد. با تحلیل نگارگری دوره ی تیموری به عنوان دورانی شاخص و حائز اهمیت در هنر نگارگری ایرانی به این نتیجه می رسیم که نگارگران این دوره در سایه ی همنشینی با بزرگان عرفان و تصوف و آشنایی با معارف عرفانی و اشراقی، از آموزه ها و آراء اشراقی و عرفانی سهروردی، تأثیری شگرف پذیرفته اند. به گونه ای که نمود بصری آراء سهروردی در نگارگری دوره ی تیموری در مباحثی چون «نور و رنگ»، «فضا» و «مضامینِ» آثار خلق شده در این دوران، کاملاً مشهود است. کلمات کلیدی: حکمت اشراق، منطق پرواز، حُسن، رمز، تأویل، نگارگری، دوره ی تیموری.